بيماري صرع يا حملات مکرر تشنج – علائم، عوارض ، تشخيص ، درمان و….( مرجع کامل اطلاعات )

بيماري صرع يا حملات مکرر تشنج تعريف صرع يک بيماري است که با تشنجات مکرر در يک دوره زماني خود را نشان مي دهد. تشنج به يک حمله ناگهاني در فعاليت الکتريکي مغز اطلاق مي شود که مي تواند باعث کاهش هوشياري، حرکات مکرر و انقباضات عضلاني و گاهي اختلالات حس شود. ??% موارد صرع در سنين قبل از ? سالگي بروز کرده و ??% موارد آن قبل از ?? سالگي خود را نشان مي دهند. و موروثي مي باشند که در خانواده هاي خاصي شيوع بالاتري را دارند.          دلايل ايجاد صرع مغز در حقيقت از مجموعه اي از سلولهاي عصبي بنام « نورون » تشکيل شده است و افکار، احساسات و اعمال فرد تحت کنترل مغز است و اين فعاليتها  توسط تکانه هاي الکتروشيميائي صورت مي گيرد، سلولهاي عصبي حدود ?? بار در ثانيه از خود سيگنال صادر مي کنند ولي، شرايط مختلف و محرکهاي متفاوتي باعث مي شوند سلولهاي عصبي حدود ??? بار در ثانيه توليد سيگنال کنند. در حدود ??-?? در صد موراد صرع، که علت توليد اين سيگنهالهاي که غيرطبيعي مشخص نيست که به اين نوع صرع « صرع با علت نامشخص » مي گويند. ساير موارد صرع البته درصد کمتري از موارد بيماري را تشکيل مي دهند. تا حدي علت شناخته شده اي دارند. مثلاً بعضي از انواع صرع در اثر « آسيب مغزي » در بدو تولد بوجود مي آيند که اين آسيب ها مي توانند در اثر کاهش اکسيژن رساني به مغز ، ضربه به سر يا خونريزي شديد، عدم تطابق و سازگاري خون مادر و بچه، عفونت ( قبل، حين و بلافاصله بعد از تولد) بوجود آيند. بعضي از انواع صرع نيز ارثي مي باشند مثل « صرع ميوکلونيک جوانان ». ساير علل ايجاد صرع مثل ضربه به سر، استفاده زياد از الکل ، نقايص مادرزادي ، التهاب بافت مغز يا نخاع ، بيماريهائي مثل سرخک ، اوريون و ديفتري ، استنشاق و يا خوردن مواد سمي مثل سرب، جيوه و يا مونواکسيد کربن و يا قطع ناگهاني داروهاي ضد صرع مي باشد. صرع همچنين يکي از علائم ساير بيماريها مثل فلج مغزي، نورو فيبروز ماتوز، کمبود پيروات و يا اوتيسم  … مي باشد. حملات صرع مي تواند در اثر مواجهه با نورهاي درخشان، بازيهاي ويدئوئي، صداهاي تکراري، کمبود خواب، مصرف زياد الکل ، استرس ، سيگار و تغييرات هورموني مثلاً در هنگام قاعدگي بروز نمايند. صرع چه علائمي دارد؟ علائم تشنجات صرعي به ناحيه اي از مغز که تحت تأثير سيگنالهاي غير طبيعي قرار مي گيرد بستگي دارد. مغز به دو نيمکره تقسيم مي شود و هر نيمکره نيز از چهار قسمت اصلي تشکيل شده است بنامهاي قسمت پيشاني، گيجگاهي بالاي سري يا آهيانه و پس سري. قسمت پيشاني، رفتارهاي حرکتي ما را کنترل مي کنند مثل صحبت کردن ، فکر کردن و طرح و برنامه ريختن و همچنين خلق و خوي فرد و صرع اين ناحيه شامل يک گروه تشنجات کوتاه است که سريعاً آغاز شده و ناگهان اتمام مي يابند. قسمت آهيانه يا بالاي سري دريافت کننده ورودي هاي حس بدن بوده و آنها را تفسير کرده و حرکات بدن را کنترل مي کند . صرع اين ناحيه تمايل دارد که به ساير نقاط مغز گشترش مي يابد. قسمت پس سري که تفسير ورودي هاي بينائي را بر عهده دارد، در صورت درگيري آن و ايجاد تشنج در اين کانون، با شاهد توهمات بينائي، چشمک زدنهاي سريع و پلک زدنهاي مکرر و ساير علائم مربوط به چشم خواهيم بود. قسمت گيجگاهي در حافظه و احساسات دخالت دارد و صرع اين ناحيه که معمولاً در دوران کودکي آغاز مي شود معمولاً قبل از شروع حمله صرع ، يک علائم آگاه کننده ( بنام  Aura)  که ممکن است بينائي، شنوائي، حس چشائي و … باشد رخ مي دهند و سپس فرد حمله را تجربه مي کند. بسته به اينکه کدام قسمت مغز درگير باشد علائم ممکن است حرکتي باشد ( مثل حرکات شديد ناگهاني قسمتي از بدن ) و يا حسي باشد مثل احساس مور مور و خواب رفتگي در يک سمت بدن و يا علائم بينائي که مثلاً فرد چيزهائي را مي بيند که واقعاً وجود نداشته و بقيه آنها را نمي بينند و يا علائم شنوائي که فرد صداي شخصي يا موسيقي و … را بصورت خيالي مي شنود. تشنج مي تواند همچنين باعث اختلال هوشياري ، تهوع و فشارهاي احساسي به فرد شود. از نظر طبي، صرع به انواع زيادي تقسيم مي شود که در اين مختصر نمي توان به آنها پرداخت ولي چند نوع مهم آنها را توضيح مي دهيم. يک نوع مهم صرع که بنام « صرع بزرگ » يا Mal – Grand ناميده مي شود. در اين صرع که معمولاً ابتدا سيگنالهاي غير طبيعي مغزي محدود به يک قسمت کوچک مغزي باشند، سريعاً به تمام مغز منتشر مي شوند، و فرد پس از يک فرياد بلند بيهوش شده و روي زمين مي افتد و در حاليکه هوشيار نيست، بدنش کاملاً سفت شده و حدود ?? ثانيه در اين حالت باقي مي ماند. پس از اين مرحله براي حدود ??-?? ثانيه بدن دچار انقباضات و رفع انقباض بصورت مکرر مي شود. در طول تشنج بيمار سر خود را به يک طرف منحرف کرده و دندانهاي خود را محکم به هم فشار مي دهد و ممکن است دچار بي اختياري ادرار يا مدفوع شود. همچنين ممکن است، فرد دچار اختلال تنفس شود که در اين صورت ممکن است، پوست آنها در اثر کمبود اکسيژن به رنگ آبي متمايل شود. فرد مبتلا پس از اتمام حمله صرع و در حاليکه در حال بازگشت به حالت هوشياري مي باشد، ممکن است دچار سردرد، درد عضلاني و ضعف در دستها و پاها بوده و شديداً احساس خستگي کند. نوع ديگر صرع که بنام صرع کوچک يا Mal –Petiet  معروف است معمولاً حوالي سن ? سالگي آغاز مي شود و مدت آن حدود ??-?? ثانيه است . همچنين بيمار ممکن است براي مدت کوتاهي هوشياري خود را از دست بدهد. کودک در اين حالت بسيار ساکت بوده و حرکاتي مثل چشمک زدن ، خيره شدن و يا حرکات لب را از خود بروز مي دهد. معمولاً کودک به سرعت به حالت نرمال باز گشته و فعاليت خود را از سر مي گيرد، بدون اينکه از زمان تشنج چيزي به خاطر آورد. البته اين نوع تشنج در دوران بلوغ و جواني معمولاً متوقف مي شود ولي اگر درمان نشود ، بيمار مي تواند تا روزانه ??? حمله بيماري را تجربه کند و بعضي از اين کودکان ممکن است نهايتاً به صرع بزرگ مبتلا شوند. صرع قسمت گيجگاهي مغز نيز قبلاً توضيح داده شده و به آن تشنج حرکتي _ رواني نيز اطلاق مي شود ( زيرا هم هوشياري و هم فعاليتهاي حرکتي را درگير مي کند ) ابتدا با يک مقدمه (Aura)  که ممکن است حس چشائي ، شنوائي بويائي … باشد مثلاً فرد ابتدا احساس مي کند دارد صدائي را مي شنود و سپس وارد فاز اصلي تشنج مي شود که ممکن است در اين حالت بين ?-? دقيقه کاملاً حالت گيجي پيدا کند و پس از اتمام حمله نيز حالت نيز تلو تلو خوردن، صداهاي نامفهوم از خود بروز داده و در مقابل هر گونه کمکي مقاومت مي کند. يک حالت ديگر حملات تشنجي که مي تواند تهديد کننده حيات باشد، « صرع مداوم » است که در آن بيمار براي مدت ?? دقيقه دچار حملات صرعي شده که در بين حملات نيز به هوش نمي آيد و مکرر دچار تشنج مي شود. در اين نوع صرع، بيمار هوشياري خود را از دست داده، تنفس وي مشکل شده و دچار انقباضات شديد عضلاني مي شود و ممکن است براي قطع حملات تشنجي وي مجبور به بيهوش کردن بيمار بشوند. در نوع ديگر صرع که بنام « صرع بدون حرکت » يا « حملات افتان » معروف است ،بيمار بطور ناگهاني برزمين مي افتد و معمولاً اين صرع در کودکان ديده مي شود و يک دوره کوتاه هم هوشياري خود را از دست داده و چيزي از محيط اطراف را درک نمي کنند. چگونه بيماري تشخيص داده مي شود؟ براي تشخيص بيماري معمولاً از تاريخچه اي که بيمار يا همراهان با توصيف حملات بيماري به پزشک مي دهند، در کنار انجام يک آزمايش « الکترو انسفالوگرام » يا « نوار مغز » ناميده مي شود، استفاده مي گردد در نوار مغز چندين الکترود در مکانهاي مختلف سر بيمار قرار داده شده و فعاليت الکتريکي مغز در آن نواحي اندازه گيري مي شود و نوار مغز طولاني مدت و يا نوار مغز ويدئوئي از وي گرفته مي شود تا امواج غير طبيعي مشخص گردد. البته اگر پزشک به صرع مشکوک شود علاوه بر نوار مغز براي پي بردن به دليل صرع ممکن است آزمايشات خوني براي چک کردن قند خون ، کلسيم ، سديم و يا آزمايشاتي که عملکرد کليه يا کبد را مي سنجند و اندازه گيري تعداد گلبولهاي سفيد خون انجام شوند. گاهي نيز نوار قلب براي چک کردن ريتم قلب و پي بردن به ريتمهاي غير طبيعي قلب درخواست مي شود. CT اسکن و يا MRI نيز براي تشخيص تومور مغزي و يا علائم سکته مغزي و آسيب به بافت مغز استفاده مي شوند. بررسي مايع مغزي نخاعي نيز براي بررسي عفونت مغزي ممکن است لازم باشد. با کمک تستهاي فوق پزشک براي نوع درمان و طول دوره درمان بيمار تصميم گيري خواهد کرد. چگونه صرع درمان مي شود؟ فردي که در حال تشنج است نمي توان حرکات او را مهار کرد. توصيه پزشکان در اين حالت شل کردن و باز کردن دکمه هاي لباس، دور کردن هرگونه جسم نوک تيز و سفت از نزديکي بيمار در حال تشنج است تا به خود صدمه اي نزند. گرچه نبايد چيزي را در داخل دهان فرد در حال تشنج قرار داد ولي اگر بيمار در حال تشنج محکم زبان خود را گاز گرفته است مي توان يک پارچه را چند تا کرد و بين دندان و زبان بيمار قرار داد تا از صدمه بيشتر به زبان بيمار جلوگيري شود. چرخاندن سر بيمار به يک طرف نيز باعث مي شود. که تنفس بيمار راحت تر صورت گيرد. گاهي نيز تشنج در اثر يک مشکل زمينه اي پزشکي ايجاد شده ( مثلاً کاهش قند خون ) که با رفع آن ، تشنج نيز بر طرف مي گردد، ولي صرع کلاً با داروهاي ضد صرع کنترل مي شود. بعضي از بيماران با يک يا چند دارو کنترل مي شوند. بيشترين داروهاي مورد استفاده در درمان بيماري صرع عبارتند از : فني توئين، کاربامازپين، فنو باربيتال، پريميدون، والپوريک اسيد، کلونازپام ، و اتوسوکساميد . بيماراني که از داروهاي ضد صرع استفاده مي کنند بايد بطور مرتب ويزيت شده و سطوح خوني داروهاي آنها چک شود و همچنين عوارض مثل گيجي، تنبلي و خستگي، پر فعاليتي، حرکات غير قابل کنترل چشم ، مشکلات گفتاري يا بينائي ، تهوع و استفراغ و اختلال خواب بررسي شوند. صرع مداوم نيز ابتدا توسط داروهائي مثل ديازپام ،  فني توئين،فنو باربيتال درمان مي شود و اگر به اينها جواب نداد، ساير اقدامات توسط پزشک انجام خواهد شد. اگر تشنج بعلت کاهش قند خون ايجاد شده باشد با تزريق محلول گلوکز وريدي ، تشنج رفع خواهد شد. جراحي و درمان صرع وقتي مورد استفاده قرار مي گيرد که توسط دارو صرع کنترل نشود (صرع غير قابل مهار) و يا اينکه عوارض درمان داروئي زياد بوده و ادامه درمان به اين علت ممکن نباشد. مؤثرترين جراحي در درمان صرع  وقتي انجام مي گيرد که پزشک بتواند کاملاً نقطه درگير در مغز را پيدا کرده و بداند در کدام قسمت مغز اختلال ايجاد شده است و آن ضايعه ( که مثلاً مي تواند يک تومور باشد) را بدون آسيب زياد به بافت نرمال اطراف آن بيرون آورد. علاوه بر اعمال جراحي که ضايعه را جراحي مي کنند، در صرعهاي مربوط به قسمت گيجگاهي که قبلاً توضيح داده شده، برداشتن قسمتي از مغز در ناحيه گيجگاهي باعث کنتر ل ??-?? درصد اين نوع صرع مي شود ولي با توجه به اينکه اين قسمت مغز تا حدي مسؤول حافظه و احساسات است، بعضي از بيماران پس از عمل مشکلات حافظه و گفتار پيدا مي کنند. در صرعهاي که شديد بوده و فعاليت الکتريکي غيرطبيعي در بيشتر نقاط مغز گسترده است از عمل جراحي برداشتن يک نيمکره مغز (Hemispheretmy  ) انجام مي شود که بيشتر در نوزادان و کودکان با مشکلات و اختلالات مغزي از هنگام تولد يا بفاصله کمي پس از تولد درگير آن بوده اند، صورت مي گيرد. گاهي اوقات نيز براي کنترل صرع ، رابط بين دو نيم کره مغزي را جراحي کرده و برمي دارند که به اين عملCrpus Callstmy    مي گويند. البته ابتدا ?/? از فيبرهاي عصبي رابط بين دو نيمکره را نابود کرده و ?/? آنرا باقي مي گذارند ولي اگر اين روش جواب نداد، ?/? باقمانده را نيز باقيمانده را نيز برمي دارند. امروزه روشهاي ديگري نيز ممکن است براي کنترل صرع استفاده شود. از جمله استفاده از يک دستگاه کوچک که در طرف بالا و چپ قفسه سينه کار گذاشته مي شود و باعث « تحريک عصب واگ » يا [Vagus nerve stimulatin(VNS)]  مي شود. عصب واگ که عصب دهم مغزي است باعث کنترل تنفس،ضربان قلب، بلع، صحبت کردن، هضم غذا و چندين کار ديگر مي شود.اين دستگاه بطور دوره اي اين عصب را تحريک مي کند و نشان داده شده که در پيشگيري و يا حداقل کوتا ه کردن دوره تشنج بعضي افراد مؤثر است. ساير روشها نيز ممکن است حداقل بطور نسبي باعث کنترل صرع شوند از جمله ، تن آرامي (Relaxatin) ، بيوفيدبک ، طب سوزني، طب فشاري و يا تغيير در رژيم غذائي است. چند نکته مهم براي افراد مبتلا به صرع اين افراد براي پيشگيري از حملات صرع بهتر است يک رژيم غذائي سالم، خواب کافي و سطوح استرس پائين داشته باشند. همچنين از آنجا که که تب ممکن است ، ايجاد تشنج کند، با اولين علائم بيماري داورهاي ضدتب بايد تجويز شود. اگر تشنج شما با مقدمه (Aura) شروع مي شود و به شما حالتي دست مي دهد که مي فهميد تا چند لحظه ديگر تشنج خواهيد کرد، سريعاً خود را به يک مکان امن رسانده و در حالت درازکش قرار گرفته تا تشنج شما تمام شود. به اطرافيان خود بياموزيد که هنگاميکه شما را در حال تشنج ديدند، چکار کنند و چه اقداماتي را انجام دهند. همچنين بعضي از روشها را هرگز به تنهائي انجام ندهيد ، مثل شنا کردن يا دوچرخه سواري تا در صورت بروز حادثه کسي بتواند شما را نجات دهد. در هنگام ورزشهائي مثل دوچرخه سواري، اسکيت سواري ، موتور سواري و … حتماً کلاه ايمني بر سر بگذاريد.